همه چیز در مورد مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه/ بیمه شخص ثالث ارزان می‌شود؟

حذف مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از خدمات بیمه‌ای، موضوعی است که در سال‌های اخیر بارها مورد توجه قرار گرفته است. موافقان و مخالفان این قانون هر یک استدلال‌های خود را داشته‌اند اما در پایان این مصرف‌کننده بوده است که در پرداخت مبلغ بیمه خود با یک هزینه مازاد 9 درصدی روبه‌رو بوده است. اخیراً بحث حذف مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از صنعت بیمه، به یکی از بحث‌های داغ خبری تبدیل شده است. در اینجا به مهم‌ترین مباحثی که در این زمینه قابل ذکر است پرداخته می‌شود.

مطلب مرتبط: بیمه شخص ثالث چیست؟

لزوم معافیت مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه

دریافت مالیات بر ارزش‌افزوده حق بیمه در صنعت خدمات بیمه‌ای، به دلیل آنکه سبب کاهش قدرت خرید بیمه در اقشار کم درآمد جامعه شده است، رغبت به استفاده از خدمات بیمه‌ای را در این گروه پایین آورده است.

امروزه قرار گرفتن برخی از پوشش‌های بیمه‌ای نظیر پوشش بیمه شخص ثالث و درمان در سبد کالاهای ضروری خانوارها، جزو ضروریات زندگی هر خانوار ایرانی محسوب می‌شود، لیکن اعمال مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه بر این پوشش‌ها، باعث افزایش حق بیمه آن‌ها شده که در موارد متعددی مشاهده می‌شود افراد به علت هزینه بالای این پوشش‌ها نمی‌توانند برخی خدمات ضروری را تهیه نمایند و در نتیجه در بروز حوادث با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شوند.

تقریباً در همه کشورهای دنیا، محصولات بیمه‌ای از مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه معاف هستند که این مقبولیت جهانی متأسفانه مورد توجه تدوین کنندگان قانون در ایران واقع نشده است. برخی از کارشناسان صنعت بیمه معتقدند چون در صنعت بیمه کالایی مبادله نمی‌شود و بیمه جزو امور خدماتی است، نباید مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده حق بیمه شود.

میزان ضریب نفوذ بیمه را صرفاً نمی‌توان به عوامل فرهنگی نسبت داد؛ حذف عواملی مانند مالیات بر ارزش‌افزوده حق بیمه در محاسبه نرخ بیمه می‌تواند در استفاده بیشتر افراد جامعه از خدمات بیمه‌ای نقش بسزایی داشته باشد.

مطلب مرتبط: مهم‌ترین تغییرات قانون جدید بیمه شخص ثالث که لازم است بدانید

در زمان تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1387، نرخ مالیات و عوارض ارزش افزوده 3 درصد و نرخ‌های حق بیمه نیز بسیار پایین‌تر از نرخ‌های حق بیمه فعلی بوده است اما بعد از گذشت 5 سال از تصویب این قانون نرخ و مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه افزایش یافته که همین امر قدرت خرید مردم برای خرید پوشش‌های بیمه‌ای را کم کرده است.

ازآنجاکه تنها روش همه‌گیر کردن بیمه شخص ثالث در کشور ما اجباری کردن آن بوده است، تعهد داشتن بیمه شخص ثالث و پرداخت تعهد دیه سبب شده است که خرید این نوع بیمه برای بیشتر گروه‌های جامعه، سهم زیادی از هزینه‌های متصور برای بیمه را دربرگیرد. از این رو، حذف مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه، می‌تواند موجب افزایش احتمال خرید انواع بیمه‌های دیگر نظیر بیمه آتش‌سوزی توسط مردم شود.

حذف مالیات‌ بر ارزش افزوده حق بیمه، ضریب نفوذ بیمه را بین مردم افزایش می‌دهد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، دریافت مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از کلیه بیمه گزاران، با قانون مالیات بر ارزش افزوده انطباق ندارد؛ اصولاً بیمه بر قانون اعداد بزرگ استوار است و بر اساس این قانون از بین تعداد زیادی از بیمه‌گزاران، تنها تعدادی از آنها به خسارت برخورد می‌کنند اما در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از تمامی بیمه‌گزاران دریافت می‌شود.

بر اساس بند 11 ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده، خدمات بانکی و اعتباری بانک‎‌‌ها، مؤسسات تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند. حال، این سؤال مطرح می‌شود که چرا صنعت بیمه که خدمات آن مشابهت زیادی با خدمات بانکی دارد و در بخش بیمه‌های درمانی نیز یک نوع خدمات درمانی محسوب می‌شود و برخی از رشته‌های آن جزو نیازهای اساسی مردم (نظیر پوشش‌های بیمه‌ شخص ثالث) هستند و مأموریت و اهداف آن نیز تأثیر مثبت اقتصادی و اجتماعی بر جامعه دارد، از پرداخت مالیات معاف نشده است؛ آن هم صنعتی که به طور غیرمستقیم بسیاری از اهداف اقتصادی و اجتماعی سازمان مالیاتی را برآورده می‌کند.

چرا صنعت بیمه که در بخش بیمه‌های درمانی نیز یک نوع خدمات درمانی محسوب می‌شود و برخی از رشته‌های آن جزو نیازهای اساسی مردم هستند، از پرداخت مالیات معاف نشده است؟

مطلب مرتبط: گم شدن بیمه شخص ثالث/ فرآیند دریافت گواهی شخص ثالث

علی طیب نیا؛ وزیر اقتصاد و امور دارایی در سخنرانی خود در بیست و دومین همایش ملی و نخستین همایش بین‌المللی بیمه و توسعه با رویکرد «کارکرد و سازوکار بازار در صنعت بیمه» با اشاره به گلایه‌های فعالان صنعت بیمه در خصوص پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده حق بیمه با توجه به پایین بودن نرخ سود بیمه‌نامه‌ها، ابراز امیدواری کرد با تقدیم لایحه دولت به مجلس ظرف یک ماه آینده، عوارض وضع‌شده بر بیمه‌ها به‌تدریج حذف و قدم‌های مؤثرتری برای بهبود وضعیت بیمه برداشته شود.

اساساً دولت‌ها، هر کسب و کار و صنعتی را که نیاز به رشد و توسعه داشته باشد، از مالیات معاف می‌نمایند، لذا دولت متبوع باید برای رشد و توسعه صنعت بیمه و افزایش فرهنگ و نفوذ آن در بین مردم، بیمه‌ها را از مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه معاف کند تا بیمه‌ها بتوانند با رشد و توسعه خود، نقش خود را در نیل به اهداف اقتصادی جامعه ایفا نمایند. صادرات یکی از مواردی است که در هر جامعه نیاز به رشد و توسعه دارد و به‌همین دلیل طبق ماده 13 قانون مالیات بر ارزش افزوده، از پرداخت مالیات معاف شده است.

اساساً دولت‌ها، هر کسب و کار و صنعتی را که نیاز به رشد و توسعه داشته باشد، از مالیات معاف می‌نمایند.

میزان اثربخشی صنعت بیمه در پوشش ریسک‌های مختلف، می‌تواند نقش مهمی را به‌عنوان ابزار مطمئن و کارآمد در تأمین مالی و جذب سرمایه‌گذار ایفا کند.

با توجه به شرایط جغرافیایی خاص کشور ما که همیشه در معرض بلایای طبیعی بوده است، خدمات بیمه که عقدی مبتنی بر تعاون و همکاری افراد جامعه در مقابله با انواع خطرات است، مشمول مالیات شناخته شده و این مالیات، ضمن افزودن بر قیمت تمام شده بیمه، در شرایط فعلی، نقش بازدارنده را برای اقشار کم‌درآمد جامعه جهت خرید انواع پوشش بیمه بازی می‌کند و همین امر مخاطرات اقتصادی و اجتماعی بسیاری برای کشور رقم زده است و فعالیت‌های اقتصادی را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در این شرایط، صنعت بیمه می‌تواند با تسهیل استفاده از خدمات بیمه‌ای، زمینه برقراری اطمینان را در این حوزه تأمین کند. توسعه اقتصادی کشور و توسعه صنعت بیمه رابطه‌ای متقابل دارند، به‌طوری‌که توسعه صنعت بیمه است که بستری را برای توسعه اقتصادی فراهم می‌کند. می‌توان با توسعه‌ی بیمه‌های زندگی در جمع‌آوری سپرده‌های پراکنده و تجمیع آن زمینه سرمایه‌گذاری‌های بزرگی را فراهم کرد و در تأمین مالی فعالیت‌های اقتصادی، نقش مهمی را ایفا نمود. بیمه یکی از ارکان تأمین مالی بلندمدت برای بازار سرمایه است. در همین راستا بیمه‌های زندگی نقش برجسته‌ای را در صنعت بیمه و رشد اقتصادی منابع مالی برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت فراهم می‌کنند.

در زمان استفاده از بیمه شخص ثالث، اساساً ارزش افزوده‌ای از محل خسارت برای بیمه‌گزار ایجاد نمی‌شود که بخواهد برای آن مالیات پرداخت نماید!

برقراری آرامش و ثبات در بازار دارایی‌ها بسیار اهمیت دارد ضمن آنکه بیمه از طریق نوآوری و ارائه محصولات متنوع می‌تواند ریسک فعالیت اقتصادی را کاهش دهد. اساساً بیمه به طور مستقیم برای مشتریان ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند. به طور مثال در مورد بیمه شخص ثالث، بیمه‌گزار با خرید پوشش بیمه‌ای و در صورت وقوع خسارت، با کسر فرانشیز به مبلغی کمتر از ارزش مورد بیمه دست می‌یابد و ارزش افزوده‌ای، از محل خسارت، برای بیمه‌گزار ایجاد نمی‌شود که بخواهد برای آن مالیات پرداخت نماید.

مطلب مرتبط: جریمه دیرکرد بیمه شخص ثالث را چگونه می‌توان کاهش داد یا حذف کرد؟

پرسش‌هایی پیرامون مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه

در خصوص دریافت مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه، پرسش‌های گوناگونی قابل طرح است:

. آیا دریافت مالیات بر ارزش‌افزوده ۹ درصدی در هنگام پرداخت هزینه خسارت قانونی است؟

. آیا این مالیات در حین انعقاد قرارداد بیمه، در حق بیمه لحاظ نشده است؟

. در صورت غیرقانونی بودن پرداخت این مبلغ، بیمه‌گزاران یا صاحبان حق (دریافت‌کنندگان خسارت) باید چه کنند؟

. آیا درصورتی‌که حین دریافت خدمت تعمیرات خودروی تصادفی، این مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از صاحب خودرو دریافت شده، بیمه مجاز است مجدداً این مالیات را از صورتحساب پرداخت خسارت کم کند؟

علیرضا طاری بخش؛ معاون مالیات بر ارزش‌افزوده سازمان امور مالیاتی کشور، پرسش‌های مطرح‌شده را چنین پاسخ می‌دهد:

به استناد نص صریح ماده 1 قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، عرضه کالاها و ارائه خدمات در ایران و همچنین واردات آن‌ها (به‌استثنای موارد معاف مصرح در ماده 12) با رعایت ترتیبات پیش‌بینی‌شده در قانون و دستورالعمل‌های صادره، مشمول پرداخت مالیات و عوارض است. به‌موجب بند 18 بخشنامه شماره 28004 مورخ 1388/11/12 درآمد حاصل از خسارت دریافتی از بیمه، تسعیر دارایی‌های ارزی، جوایز و سود سپرده بانکی، سود دریافتی اوراق مشارکت، سود حاصل از سرمایه‌گذاری از پرداخت مالیات و عوارض معاف است.
بر این اساس صرفاً فعالان اقتصادی که طبق قانون مالیات بر ارزش‌افزوده و ضوابط مقرر توسط سازمان امور مالیاتی به‌عنوان مؤدی ملزم به ثبت‌نام و اجرای مقررات قانون مزبور شده‌اند، مکلفند بابت عرضه کالاها و ارائه خدمات مشمول این قانون، مالیات و عوارض ارزش‌افزوده را از خریداران کالا و خدمات وصول نمایند که در این راستا و به‌موجب بخشنامه صادره به شماره 86882 مورخ 1387/08/28 شرکت‌های بیمه‌گر به هنگام صدور انواع بیمه‌نامه ملزم به رعایت قوانین و مقررات مربوط در قانون مذکور ازجمله مطالبه مالیات و عوارض موضوعه هستند. لیکن جبران خسارت وارده بیمه‌گزاران به اشخاص ثالث توسط شرکت‌های بیمه‌گر مطابق تعهدات مربوط از مصادیق عرضه کالا و ارائه خدمات موضوع قانون مزبور و به‌تبع آن مشمول مالیات و عوارض نیست.

جبران خسارت وارده بیمه‌گزاران به اشخاص ثالث توسط شرکت‌های بیمه‌گر مطابق تعهدات مربوط از مصادیق عرضه کالا و ارائه خدمات، موضوع قانون مزبور و به‌تبع آن مشمول مالیات و عوارض نیست.

مطلب مرتبط: بهترین بیمه شخص ثالث را از کدام شرکت بخرم؟

در ماده 5 قانون مالیات بر ارزش افزوده آمده است: منظور از ارائه خدمات انجام خدمات برای غیر در قبال مابه‌ازا می‌باشد و این درحالی است که بر اساس ماده 1 قانون بیمه، بیمه عقدی تعلیقی است و به موجب ماهیت تعلیقی آن، ارائه خدمات خسارتی به بیمه‌گزاران قطعی نبوده و مشروط به وقوع حوادث خاص ذکر شده در قرارداد بیمه است و در صورت وقوع خسارت و پرداخت آن از سوی بیمه‌گر، صرفاً کسانی که خسارت دریافت نموده اند مشمول دریافت خدمات می‌گردند، لذا دریافت مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از کلیه بیمه‌گزاران، با مواد فوق الاشاره وجود قانون مالیات بر ارزش افزوده انطباق ندارد. وانگهی اصولاً بیمه بر قانون اعداد بزرگ استوار است و بر اساس این قانون از بین تعداد زیادی از بیمه‌گزاران، تنها تعدادی از آنها به خسارت برخورد می‌کنند اما در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده از تمامی بیمه‌گزاران دریافت می‌شود.

در صورت وقوع خسارت و پرداخت آن از سوی بیمه‌گر، صرفاً کسانی که خسارت دریافت نموده‌اند مشمول دریافت خدمات می‌گردند، لذا دریافت مالیات بر ارزش افزوده حق بیمه از کلیه بیمه‌گزاران، با مواد فوق الاشاره وجود قانون مالیات بر ارزش افزوده انطباق ندارد.

با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد حتی در صورتی که دریافت مالیات بر ارزش افزوده از خدمات بیمه‌ای منطقی باشد، دریافت آن از همه بیمه‌گزاران اندکی عجیب است؛ از این رو می‌توان امیدوار بود در آینده خبرهای خوبی در زمینه حذف این قانون به گوش برسد. در صورت آنکه مطابق پیش بینی‌ها حذف مالیات بر ارزش افزوده از خدمات بیمه‌ای جدی شود، می‌توان امیدوار به آن بود که نرخ خدمات بیمه‌ای در آینده کاهش یابد و مردم به استفاده از سایر خدمات بیمه‌ای مانند بیمه آتش‌سوزی اقبال بیشتری پیدا کنند تا در زمان وقوع حوادثی نظیر حادثه دلخراش ساختمان پلاسکو، خسارات کمتری به بار آید.